Գրականություն և Հայոց Լեզու

Ամփոփիչ աշխատանք բառագիտությունից
(Յուրաքանչյուր առաջադրանքի համար նախատեսվում է 0.5 միավոր։ անգամ անուշադրության սխալի դեպքում տվյալ առաջադրանքի համար միվոր չի տրվում)

1.    Լրացրուբացթողածտառը (տառերը), կրկնակբաղաձայնըկամերկհնչյունըորտեղհարկավոր է.

Գոմեշ, մթնկա, լուսնկա, որթակոտոր, զարթուցիչ, նշդարենի, հանդիպակաց, հովասուն, ընդդիմակաց, օրորել, առէ-ջաթել, հոգեվիճակ, կարեվեր, ակնթարթ, միջօրե, ճրագալույց, ծեծկռտուք, աքցան, աքսոր, հովվերգություն, Աքիլլես, հելլենական, Սեդրակ, ճտքակոշիկ, հեղեղատ։

2.      Բառերըգրիրառանցփակագծերի՝ միասին, անջատկամգծիկով

 Հարավարևմտյան),  սերնդեսերունդ), հինգից յոթ), չորսգլխանի), կուժկոտրուկ), բառգիրք)։

3.    Խմբավորիրբառերնըստհոմանիշների։ Քանի՞ բառհոմանիշչունիայսշարքում։
նիրհել, վախենալ, տխմար, փոս, ննջել, երկյուղել, սրդողել, քնել, տգետ, վիրապ, մրափել, զարհուրել, բթամիտ, վեմ, ողորմելի, խրամատ։

Նիրհել-ննջել-մրափել-քնել

4.    Ընտրիրդաժանբառիհոմանիշները.

Սինլքոր, անագորույն, ամբարտավան, ժանտ, դժնի, դժկամ, դժխեմ, բիրտ, անողորմ, դժոխալուր։
0.5

5.      Տրվածբառացանկիցառանձնացրուհոմանիշայինզույգերը.
անթաքույց, , վեհանձն, , բացահայտ, ճաշկերույթ, հեղհեղուկ, հրավերք, տմարդի, հեղեղատ ։

6.      Տրվածշաքիցառանձնացրուպերճբառիհականիշները.
շքեղ, անշուք, շլացուցիչ, հասարակ, ճոխ, հիասքանչ, պարզ, զգլխիչ, փառահեղ, պերճաշուք։
0.5

7.      Առանձնացրուհականիշներիզույգերը.
աստիճանաբար, անվարժ, , լավ, միանգամից, միշտ, փորձառու, բնավ, հոռի։
0.5

8.      Առաջինշարքիբառերիդիմաց2-րդ շարքիցընտրիր և գրիրբացատրությունները.
1. Հածել, հեծել, հեծկլտալ, հեծնել

2.դեգերել, ձինստել, տառապել, հեկեկալ

0.5

9.      Ո՞րդարձվածքիիմաստն է սխալբացատրված.
բերանը ջուր առնել –                       չխոսել
կյանքի ընկեր-                      ազնիվ, լավ ընկեր
դանակը ոսկորին հասնել -  համբերությունը հատնել
հոգու հետ խաղալ -              ձեռառնել

0.5

10.  Քարը փեշից թափել դարձվածքինո՞րիմաստըչիհամապատասխանում.
ա) չհակառակվել, զիջել
բ) գ) անհաջողությունից խուսափել
դ) համաձայնության գալ

11.  Ո՞րնախադասություններիմեջբառագործածությանսխալկա (ընդգծիրսխալօգտագործվածբառերը).

ա)Ուժեղ աղմուկից հանկարծակի իգալով՝ մոտեցավ լուսամուտին։
բ) Ավանդության համաձայն՝ վառելիքի դեզը վերածվել է քարե ամրոցի։
գ) Ակնոցի վրայից աչքերը հառնեց (պիտի լիներ հառեց) դիմացը նստած մարդկանց։
դ) Առվի մեղմ կարկաչյունը հանգստացնում էր նյարդերս։
ե) Ինչ վերաբերում է կրթաթոշակին, այդ հարցին դեռ կանդրադառնանք։
զ) Իր վատ արարքի համար նա մեղանչեց ընկերոջ առաջ։

12.  Ընդգծիրայնբառերը, որոնքհամանունունեն.
գայլուկ(1.գայլի ձագ, 2. Բույս), բալ(1.միավոր,2.միրգ) լալ(1.լաց լինել, 2.թանկարժեք քար), խեթ, տուն, , բարձիչ, թան, թույլ։

13.  Ընդգծիրայնբառերը, որոնցումինքնուրույնգործածությունչունեցողարմատկա.

սիրասուն, , նետահարում, լուսաշող, քաջազն, բծախնդիր, չունևոր, զառամյալ, խցիկ, կառապան։

14.  Ընդգծիրպարզբառերը.
արագիլ, հրավեր, արձան, գոմեշ, գեղարդ, բարակ, ամրակ, բողոք, զարմիկ, դադար, գալար, հովար, հանդարտ, կաղամբ, հարուստ, կորուստ, պատում։

15.  Ընդգծիրբարդբառերը., քննադատ, հախճապակի, աշորժալուր, տանտիկին, ձեռնարկ, հոգեթով, ամենուր, քառասուն, ձեռնասուն, , ինչքան, մ, որտեղ, այսօր։

16.  Ընդգծիրմեկիցավելիածանցունեցողբառերը.
անմնացորդ, համաստեղություն, երկնային, փախստական, ընդունելի, պարունակ, թարգմանչություն, հայրենիք, հարգանք, խորհրդական, ենթաշրջան, ձեռնարկություն, թերագնահատում, հակոտնյա, նախանձելի, բանտարկյալ։

17.  Ընդգծիրբարդածանցավորբառերը.
ձեռնտու, վարկառու, աչառու, զրպարտիչ, գործարանատեր, վիրակապարան, աչքաբաց, ավտոկայան, անհուսություն, տարրալուծում, լեզվաբանություն, հայազգի, թռչնաբուծարան, ուրվապատկեր, բնակատեղի, հեռուստացույց։

18.  Տրվածբառերիբառակազմականվերլուծություններիցո՞րն է սխալ.
ա) խմբագրել= խ(ու)մբ+ա+գ(ի)ր+ել
բ)խճանկար= խ(ի)ճ+ա+նկար
գ) տարորոշել= տար(ր)+որոշ+ել
դ)

19.  Բառակազմականվերլուծությանենթարկիրտրվածբառերը.
ա) առաջնություն-  առ+աջ+ին+ություն
բ)հետախուզել-հետ-ա-խույզ+ել
գ)հետաքննչական-հետ-ա-քնին+իչ-ական
դ)հայելազարդ-հայել+ի-ա-զարդ

20.  Ընդգծիրհապավումները.
ժողդատարան, զինծառայող, ուսխորհուրդ, շինջոկատ, նորընտիր, կուստոմս, քաղբանտարկյալ, պետպատվեր, ուսմասվար, մարզկենտրոն, գրապահոց, սոցհարցում, բանավան, շինհրապարակ, , պետեկամուտ։

թեստ

Ա 1

1.Ակնդետ,մթնկա,հատընտիր,վերընթաց

2.Համընկնել,անընտել,գործընկեր,առնչվել

3.առընթեր,հյուրընկալ,ճեպընթաց,նորընծա

4.գիրկնդախառն,մակընթացություն,անակնկալ,խոչընդոտ:

Ա2

1.Նրբակազմ,շամբուտ,վիրապ,շեղբ

2.անխաբ,Գաբրիել,գրաբար,ջրարբի

3.անխափան,ողբաձայն,հուսախաբ,բորբ

4.Համբարձումյան,դափնեպսակ,ողբերգական,հարբել:

Ա3

1.Գինեվաճառ,Հոգեվիճակ,ագեվազ,ուղևոր

2.ալևոր,ալեվարս,ոսկեվազ,հևասպառ

3.կարեվեր,ուղեվճար,համաեվրոպական,դափնեվարդ

4.վազեվազ,գերեվարել,հոգևորդի,տարեվերջ

Ա4

1.Նշխար,աշխարահռչակ,ապաշնորհ,խորհրդակցել

2.խորին,ընդհատել,ժպիրհ,օրհներգ

3.Հայհոյել,հեղհեղուկ,նիրհել,հոնարհվել

4.ապաշխարել,պատեհապաշտ,հովանոց,խոտհարկ

Ա5

1.Ձեռնըբաց

2.Տըրտմել

3.Հայտնըվել

4.Գըտնըվել

Ա6

1.Վայր(ընթաց),Մեն(մենակ),Մեկ(մեկու),քաջ(արի)

2.Հինգ(հարյուր),Երկրե(երկիր),մայր(իշխանություն),Բուժ(սպասարկում)

3.Առ(այժմ),առ(հավետ),առ(կախ),առ(միշտ)

4.Ի(սպառ),ի(հարկե),ի(զուր),ի(նշան)

Ա7

1.Արարատյան դաշտ,արևելյան տավրոս, նոր գետիկավանք,սահակ սեվադա

2.Տիգրան արքա,ծաղկունյաց լեռնաշղթա,նար-դոս,էջմիածնի գեվորգյան ճեմարան

3.շախմատի համաշխարային ֆեդերացիա,մխիթար գոշ,երվանդ սակավակյաց,քաղաքամայր վաղարշապատ

4.փոքր ասիա,քաջ նազար, արաբական միացիալ էմիրություններ, արա գեղեցիկ

Ա8

Ընդգծված բառերից քանիսում հնչյունափոխություն կա

Երբ քունդ գա, լուռ գիշերով հոգիդ գրկեմ, համբույր տամ,Սրտիդ կպչեմ վառ կարոտով,լամ ու խնդամ, մայրիկ ջան

Գրկեմ-գիրկ

Սրտիդ-սիրտ

Կպչեմ-կիպ

Ֆնդամ-ֆինդ

1.բոլորում

2.չորսում

3.երեքում

4.երկուսուկ

Ա9

Որ բառերում վերջին վանկը շեշտված չէ

1.լուսնկա

2.կարքադրել

3.գիշանգղ

4.երջանկություն

Առաչադրանք

                                                                

Վերջնագիծ-տարեվերջ

Շարքացան-ողնաշար

Երանգապնակ-բազմերանգ

Բացուղուփ-դռնբաց

Տնորեն-հյուրատուն

Գրքասեր-սեվագիր,ուղղագիր

Խեղդամահ-ջրախեղտ

Դարաշրջան-ոսկեդար

Դարձերես-վերադարձ

Շնորհազրկում-բազմաշնորհ

Խաբեպատիր-հուսախաբ

Օղակաձև-ականջող

Վարչակարգ-ձիավար

Խնդրագիրք-բծախնդիր

Սիրատենչ-ազգասեր

Տարուբերում-բեռնատար

Նկարազարդ-ջրանկար

Լսափոխ-ասուլիս

Խոսակցություն-ուրբաթախոս

Անչափահաս-լայնաչափ

Վառելահեղուկ-բոցավառ

Հարսնատես-ջրահարս

Շնչասպառ-երկարաշունչ

Նվիրագործել-հուշանվեր

Տանջամահ-հոգնատանջ

Դիմանկար-գեղեցկադեմ

Հնձատեղ-խոտհունձ

Կետագիծ-վերջակետ

Աշխարհամարտ-ջրաշխարհ

Պաստառապատ-գունապաստառ

Ժպտերես-լայնաժպիտ

Ծածկագիր-բռդածածկ

Գունազարդ-դարչնագույն

Սյունազարդ-հենասյուն

Արնաներկ-դառնարուն

Փորցադաշտ-մահափորձ

Առաչադրանք

                                                                                                                                                                                                               Վարժություն.1

Մանկավարժներ,գործարքներ,փոքրատառեր,գրագրեր,պահանջատերեր,աշխատատերեր,սարալանջեր,ջրավազաններ,արժեթղտեր,նիզակակիրներ:

Վարժություն.2

1.Ամպերը-ուղղական հոլով

2.Ամպերը-ուղղական հոլով

3.Որդուն-տրական

4.որդուն-տրական

5.ծաղկի-սեռական հոլով

6.ծաղկի-սեռական հոլով

Վարժություն.3

1.Վարդանի քրոջ սիրտը վիրահատեցին:

2.Ճանապարհին Վարդանի քրոջը հանդիպեց մի ցանոթ տղամարդ:

3.Վարդանը պատռեց Անիի նկարը:

Առաչադրանք

                                                                                                                                                                                                               Վարժություն.1

Մանկավարժներ,գործարքներ,փոքրատառեր,գրագրեր,պահանջատերեր,աշխատատերեր,սարալանջեր,ջրավազաններ,արժեթղտեր,նիզակակիրներ:

Վարժություն.2

1.Ամպերը-ուղղական հոլով

2.Ամպերը-ուղղական հոլով

3.Որդուն-տրական

4.որդուն-տրական

5.ծաղկի-սեռական հոլով

6.ծաղկի-սեռական հոլով

Առաչադրանք

9

Մայրուղի

Ուղեգորգ

Մեծատառ

Փրկագին

Կանաչանախշ

Լուսանկար

Մրգահյութ

Քարակոփ

Նետաձիգ

Փրկագին

Եզրազարդ

Դեղատուն

Խաղադաշտ

Ինքնաթիռ

Լուսամփոփ

Ջրախառն

Ձկնորս

Գրասեղան

Այսչափ

Քաղցրահնչյուն

Ծովափ

Թղթադրամ

Գեղարվեստ

Գետաձի

Տնամերձ

Հրաշամանուկ

Կրթօջախ

Արծաթաձույլ

Գրատախտակ

Արևածաղիկ

10

1.Ջրհոր

2.Տանտեր

3.Թիկնաթոռ

4.Լեռնաշխարհ

5.Փորձանոթ

6.Լուսամփոփ

7.Շաքարավազ

8.Ակնթարթ

9.Բազմազգ

10.Նույնանուն

11

1.Ծաղկաման

2.Լայնարձակ

3.պարեղանակ

4.սրճաղաց

5.հորդառատ

6.մեծարժեք

7.ազգատյաց

8.վազանց

9.գովազդ

10.բազմազգ

 Վարժ.21

Օգնել,անգամ,ավագ,մուգ,գնաբուրգ,գինաբուրգ,գոգավոր,երգ,զուգել,

հոգի,տրտմաշուք,թագավոր,թարգմանել,ծագել,ծեգ,կարագ,հագնել,

տարեգ,պարգև,հոգնել,պատարագ,ձագ,սայթակել,շաղգամ,ծագար,

ձիգ,ճիգ,ճրագ,մարագ,մարգարե,մարգարիտ,նորոգել,շագանակ,շոգ,

ռգի,ոռոգել,սուք,վարագույր,ուրագ,փեղկ,փողք,փղձուք,քաշկռտուկ:

                                                     Վարժ.22

1.Անգամ,ավագ,զուգել,շոգ:

                                                    Վարժ.23

Աղոտք,արդար,արդեն,ընդհանուր,արդյոք,կարդալ,արդյունք,արթուն,

Բարդ,բերդ,բուրդ,գաղտնի,դադարել,դրդել,երդիկ,երդում,շքերթ,զարդ,

Վարդ,ընդամենը,ընդարմանալ,ընդունել,թատերական,լերդանալ,

Վարդապետ,լյարդ,խնդիր,անդամ,խորդուբորդ,խրթվիլակ,կենդանի,

Հաղորդել,նյարդ,նվարդ,լաջվարդ,որդի,սպրտել,վարդգես,փարդամ,

Օրիորդ,պայտ:

                               Վարժ.24

1.Անդամ,արդյոք,ընդհանուր,խորդանոց:

                                              Գրականություն

      Հովհաննես Թումանյան


Հովհաննես Թադևոսի Թումանյան (Փետրվար 19, 1869, Դսեղ - Մարտ 23, 1923, Մոսկվա), հայ բանաստեղծ, արձակագիր, գրական, ազգային և հասարակական գործիչ։ Գրել է բանաստեղծություններ, պոեմներ, քառյակներ, բալլադներ, պատմվածքներ ու հեքիաթներ, ակնարկներ, քննադատական ու հրապարակախոսական հոդվածներ։

Համարվում է ամենայն հայոց բանաստեղծ։

Նրա գործերը մեծ մասամբ գրված են ռեալիստական ոճով, երբեմն կենտրոնանալով իր ժամանակների ամենօրյա կյանքի վրա։Ծնվելով Լոռվա Դսեղ գյուղում, Թումանյանը երիտասարդ տարիքում տեղափոխվեց Թիֆլիս, որը ողջ 19-րդ դարում և 20-րդ դարիսկզբներին Ռուսական կայսրությունում հայ մշակութային կյանքի կենտրոնն էր։ Շուտով նա հայտնի դարձավ հայկական հասարակության լայն շրջանակներին շնորհիվ իր պարզ, բայց բառացիկ պոետիկ ստեղծագործությունների միջոցով։ Թումանյանի ստեղծագործությունների հիման վրա նկարահանվել են մի շարք ֆիլմեր։ Եվս երկու՝ Անուշ (1912) և Ալմաստ (1930) օպերաները հիմնված են Թումանյանի ստեղծագործությունների վրա։

Տոհմ

Հովհաննես Թումանյանի հայրը՝ Ասլանը (1839-1898), գյուղի քահանան էր՝ ձեռնադրված որպես Տեր-Թադևոս։ Նա պատկանում էր ազնվական Թումանյան տոհմին, որ սերում էր Տարոնից 10-11-րդ դարերում Լոռի գաղթած Մամիկոնյաններից։ Մայրը՝ Սոնան (1842-1936) ծագում էր Քոչարյանների տոհմից և նույնպես դսեղցի էր։ Լինելով զրույց սիրող և լավ պատմող կին՝ նա իր երեխաներին լեգենդներ, առակներ և հեքիաթներ էր պատմում, համեմած ժողովրդական ոճով և դարձվածներով։ Թումանյանն ութ երեխաներից ամենաավագն էր. մյուս երեխաներն էին՝ Ռոստոմ (1871-1915), Օսան (1874-1926), Իսկուհի (1878-1943), Վահան (1881-1937), Աստղիկ (1885-1953), Արշավիր (1888-1921), Արտաշես (1892-1916).

Կենսագրություն

1877-79 թթ-ին, Թումանյանը սովորել է Դսեղի ծխական դպրոցում։ 1879-1883 սովորում է Ջալալօղլու (այժմ Ստեփանավան) նորաբաց երկսեռ դպրոցում։ 1883 թ-ից բնակվել է Թիֆլիսում։ 1883-87 թթ-ին սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, սակայն նյութական ծանր դրության պատճառով 1887թ. ստիպված եղավ թողնել դպրոցը և սկսեց աշխատել Թիֆլիսի հայ եկեղեցական դատարանում, այնուհետև Հայ Հրատարակչական միության գրասենյակում (մինչև 1893 թ)։ 1893 թ-ից աշխատակցել է «Աղբյուր», «Մուրճ», «Հասկեր», «Հորիզոն» պարբերականներին, զբաղվել գրական և հասարակական գործունեությամբ։

1899 թ-ին նրա նախաձեռնությամբ Թիֆլիսում ստեղծվել է «Վերնատուն» գրական խմբակը, որի անդամներն էին Ավետիք Իսահակյանը, Դերենիկ Դեմիրճյանը, Լևոն Շանթը, Ղազարոս Աղայանը, Պերճ Պռոշյանը, Նիկոլ Աղբալյանը և ուրիշներ։ Որոշ ընդմիջումներով այն գոյատևեց մինչև 1908 թ.։

1912 թ-ին Թումանյանն ընտրվել է նորաստեղծ Հայ գրողների կովկասյան ընկերության, 1918 թ-ին՝ Հայոց հայրենակցական միությունների միության (ՀՀՄՄ) նախագահ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմում (1914-1918 թթ.) հայ ժողովրդի կրած վնասները հաշվելու և Փարիզի հաշտության խորհրդաժողովին (1919-20 թթ.) ներկայացնելու նպատակով ՀՀՄՄ-ն 1918 թ-ին ստեղծել է Քննիչ հանձնաժողով՝ Թումանյանի գլխավորությամբ։1912-1921 թթ. եղել է Հայ գրողների կովկասյան միության նախագահը։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո դառնում է Հայաստանի օգնության կոմիտեի նախագահ (1921-22)։1921 թ-ի աշնանը Թումանյանը մեկնում է Կոստանդնուպոլիս՝ հայ գաղթականների համար օգնություն գտնելու նպատակով։ Մի քանի ամիս մնալով այնտեղ նա վերադառնում է հիվանդացած։ 1922 թ-ին տարած վիրահատությունից հետո Թումանյանի ինքնազգացողությունը լավանում է, սակայն սեպտեմբերին հիվանդությունը դարձյալ իրեն զգացնել է տալիս։ Թումանյանին տեղափոխում են Մոսկվայիհիվանդանոցներից մեկը, սակայն 1923 թ. մարտի 23-ին, 54 տարեկան հասակում Հովհաննես Թումանյանը վախճանվում է։

Անձնական կյանքը

1888 թվականին, տասնինը տարեկան հասակում, Թումանյանն ամուսնանում է տասնյոթամյա Օլգա Մաճկալյանի հետ։  Նրանք ունեցան 10 երեխա. Մուշեղ (1889-1938), Աշխեն (1891-1968), Նվարդ (1892-1957), Արտավազդ (1894-1918), Համլիկ (1896-1937), Անուշ (1898-1927), Արփենիկ (1899-1981), Արեգ (1900-1939), Սեդա (1905-1988), Թամար(1907-1989)։

Քաղաքական և հանրային գործունեությունը

XX դարի սկզբին Թումանյանը հայտնի է դառնում նաև որպես հասարակական գործիչ։ 1905-06 թթ-ին հաշտարար դեր է կատարել ցարական կառավարության հրահրած հայ-թաթարական կռիվների ժամանակ, որի պատճառով 2 անգամ ձերբակալվել է։ 1918 թ-ին հայ-վրացական պատերազմի ժամանակ խստագույնս քննադատել է 2 հավատակից ժողովուրդների թշնամությունը հրահրողներին։

Թումանյանին մշտապես մտահոգել և հուզել է հայ ժողովրդի ճակատագիրը, Մեծ Եղեռնի հետևանքով Արևմտյան Հայաստանից տեղահանված հայության վիճակը։ 1916 թ-ին 2 անգամ եղել է ազատագրված վայրերում. հասել է մինչև Վան, օգնել հայ գաղթականներին, հատկապես Էջմիածնում հավաքված որբ երեխաներին։ 1914 թ-ին Թումանյանը միանում է "Պատերազմից վնասվածներին օգնող կոմիտե"-ին, որ հետագայում օգնեց մազապուրծ եղած հայ գաղթականներին Էջմիածնում հաստատվել։

Ստեղծագործություններ

Թումանյանը գրել է իր առաջին պոեմը 12 տարեկան հասակում, երբ սովորում էր Ջալալօղլու դպրոցում։ Թումանյանը գրել է բանաստեղծություններ, պոեմներ, քառյակներ, բալլադներ, պատմվածքներ ու հեքիաթներ, ակնարկներ, քննադատական ու հրապարակախոսական հոդվածներ։ Նա սկսել է ստեղծագործել 80-ականների կեսից։ Լայն ճանաչում է ձեռք բերում «Բանաստեղծություններ» հավաքածուի (1-2 հատոր, 1890-92) լույս տեսնելուց հետո։

Թումանյանն իր ստեղծագործություններով հեղաշրջում է կատարել հայ բազմադարյան գրականության մեջ։ Նրա լեզուն և մտածողությունը պարզ են, ժողովրդական։ Նա խորությամբ է արտացոլել հայ ժողովրդի հոգեբանությունը, մտքերն ու ձգտումները։ Թումանյանն իր քնարերգության մեջ արծարծել է հայրենասիրական, սոցիալական, քաղաքական, փիլիսոփայական, սիրային թեմաներ։ Իրական կյանքի պատկերն ու սոցիալական անարդարության դեմ խտացված բողոքն են արտահայտված «Գութանի երգը», «Խրճիթում» և այլ բանաստեղծություններում։ «Հին օրհնություն» բանաստեղծությունը հայ ժողովրդի վշտի, ձգտումների ու երազանքների խտացումն է։ «Հայոց լեռներում» բանաստեղծության մեջ, խոսելով հայ ժողովրդի դարավոր պատմության, մաքառումների և տանջալից ուղու մասին, հավատով է պատկերել Հայրենիքի անպարտելի ու ստեղծագործ ոգին.

Ու մեր աչքերը նայում են կարոտ՝ Հեռու աստղերին Երկնքի ծերին, Թե ե՞րբ կըբացվի պայծառ առավոտ՝ Հայոց լեռներում, Կանաչ լեռներում։

«Հայրենիքիս հետ» բանաստեղծությունը Թումանյանը գրել է Մեծ Եղեռնի օրերին. նրա յուրաքանչյուր տունը մեր պատմության ու գոյափիլիսոփայության յուրօրինակ խտացում է։ Առաջին 2 քառատողերում «Զարկված ու զրկված, ողբի ու որբի հայրենիքի» պատկերներն են, իսկ երրորդը և չորրորդն ավարտվում են «Լույսի և հույսի, նոր ու հզոր հայրենիք» արտահայտություններով։Թումանյանը գրականության զարգացման հիմնական աղբյուրներ համարել է բանահյուսությունը՝ լեգենդները, առակներն ու ավանդությունները, հեքիաթները («Աղավնու վանքը», «Չարի վերջը», «Գառնիկ ախպերը», «Մի կաթիլ մեղրը» և այլն)։ Այս սկզբունքով են ստեղծված նաև «Սասունցի Դավիթ» (անավարտ), «Թմկաբերդի առումը» պոեմները, «Ախթամար», «Փարվանա» բալլադները։

«Հառաչանք» (անավարտ), «Լոռեցի Սաքոն», «Մարոն» և «Անուշ» պոեմներում պատկերել է հայ նահապետական գյուղը՝ իր բարքերով, սովորույթներով, սոցիալ-կենցաղային հակասություններով։ «Անուշ» պոեմում հավերժական ու անմահ սիրո հուզիչ պատմություն է։ Հերոսուհին՝ Անուշը, կորցնելով իր սերը, կորցնում է նաև հոգեկան հավասարակշռությունը, չի կարողանում այլևս ապրել «պաղ ու տխուր» աշխարհում և իրեն նետում է գետը՝ վիշտը խառնելով Դեբեդի ալիքներին։ Պոեմում Թումանյանը քննադատել է գյուղի հնացած, քարացած սովորույթները և նեղմիտ պատվախնդրությունը։

Թումանյանը մշակել է 2 տասնյակից ավելի հայկական ժողովրդական հեքիաթներ («Տերն ու ծառան», «Ոսկու կարասը», «Ձախորդ Փանոսը», «Անբան Հուռին», «Քաջ Նազարը» և այլն), փոխադրել այլ ժողովուրդների հեքիաթներ։ Նա տիեզերքի, հավերժի, կեցության ու գոյաբանական խնդիրներ է քննել իր քառյակներում, որտեղ անձնական ապրումների ընդհանրացումներով հասել է համամարդկային արժեքների գնահատման.

Տիեզերքում աստվածային մի ճամփորդ է իմ հոգին. Երկրից անցվոր, երկրի փառքին անհաղորդ է իմ հոգին. Հեռացել է ու վերացել մինչ աստղերը հեռավոր, Վար մնացած մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին։

Հայ արձակի լավագույն էջերից են Թումանյանի պատմվածքները, որոնք մեծ մասամբ նվիրված են գյուղին, կենցաղին, բնությանը։ «Գիքորում» քաղաքի բարքերին զոհ դարձած գյուղացի պատանու ողբերգական պատմությունն է։ Պատմվածքում պատկերված են դարի նյութապաշտությունը և մարդու վեհ երազանքների փլուզումը։

Թումանյանը գրել է նաև մանկական բանաստեղծություններ, «Շունն ու կատուն», «Անբախտ վաճառականները» լեգենդները, չափածո և արձակ այլ գործեր։ Հզոր ներշնչանքով է գրված «Սասունցի Դավիթ» պոեմը, որտեղ Թումանյանը պատկերել է հայ ժողովրդի ազատաբաղձ ոգին։

Թումանյանը մասնակցել է «Լուսաբեր» դասագրքի և «Հայ գրողներ» քրեստոմատիայի ստեղծմանը։ Իր հոդվածներում արծարծել է հասարակական կյանքի, գրականության, բանահյուսության, հայոց լեզվի ու բարբառների զարգացման հարցեր, գրել է ուսումնասիրություններ Նահապետ Քուչակի, Նաղաշ Հովնաթանի, Խաչատուր Աբովյանի և նրա «Վերք Հայաստանի» վեպի, Սայաթ-Նովայի, հայ հերոսական էպոսի պատմական արմատների մասին։ Թարգմանել է Ալեքսանդր Պուշկինի, Ջորջ Բայրոնի, Միխայիլ Լերմոնտովի, Հենրի Լոնգֆելլոյի և ուրիշների գործերից։ Թումանյանը ծավալել է նաև հասարակական և գրական լայն գործունեություն։

Խիկար իմաստուն

Խիկար Իմաստուն (Ախիկար, Աքաիկարոս, Խիկար) (ծննդյան և մահվան թթ. անհայտ), ապրել է մ. թ. ա. V դարում, Ասորեստանի Սենեքերիմ թագավորի ժամանակ, եղել նրա ատենադպիրը։

Խիկարի անվամբ մեզ է հասել «Պատմութիւն և խրատք Խիկարայ Իմաստնոյ» զրույցը, որը դարերի ընթացքում մեծ փոփոխություններ է կրել։ Այն պատմում է Խիկարի և իր քեռորդու՝ Նաթանի մասին։ Խիկարը որդեգրել, սնուցել է Նաթանին, մինչդեռ սա չարությամբ է հատուցել Խիկարին։ Բնագիրը զուգորդվում է հետաքրքրական արկածներով ու խրատներով։ Զրույցի հնագույն մի օրինակ (մ. թ. ա. V դ.), պապիրուսի վրա, արամեերեն, հայտնաբերվել է Էլեֆանտին կղզու հրեական համայնքում։ Զրույցը հիշվում էԱստվածաշնչում, վերապատմվում Եզովպոսի կենսագրության երկրորդ մասում։

Խիկարի հետ է առնչվում արաբական Լոխմանը։ Բնագիրն ամբողջական կամ հատվածաբար պահպանվել է ասորական, հայկական, արաբական, եթովպական, սլավոնական, վրացական, թուրքական խմբագրումներով։ Հայկական բնագիրը թարգմանվել է ասորերենից, V դարում։ Հայերեն խմբագրված տեքստի հատվածներ մեզ հասել են XI-XII դարերից, իսկ ձեռագիր ամբողջական օրինակ՝ XIV դարից։ Այն, միաժամանակ, հնագույնն է պահպանված բոլոր խմբագրումներից։ Հայերենից են ծագում սլավոնական, վրացական, թուրքական խմբագրումները։ Խիկարը տեղայնանալով՝ մեծ ժողովրդականություն է վայելել միջնադարյան Հայաստանում իբրև ազգային իմաստուն։ Նրա անվան շուրջ հյուսվել են առակներ ու զրույցներ։ Խիկարի զրույցն առաջին անգամ հայերեն տպագրվել է 1708 թվականին, «Պատմութիւն Պղնձէ քաղաքին» ժողովածուի մեջ և, այնուհետև, մինչև 1911 թ.-ը վերատպվել 14 անգամ։ 1968 թվականին հրատարակվել է Խիկարի գիտա-համեմատական բնագիրը՝ ընդգրկելով ավելի քան 100 ձեռագիր։